(Thanh tra) - Không chỉ là Anh hùng giải phóng dân tộc, lãnh tụ thiên tài của Nhân dân Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn là người sáng lập nền Báo chí cách mạng Việt Nam. Người cũng là nhà báo cách mạng Việt Nam vĩ đại nhất.
Cách đây tròn 100 năm, ngày 21/6/1925, tại Quảng Châu (Trung Quốc), lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã sáng lập báo Thanh Niên, cơ quan báo chí đầu tiên của tổ chức Thanh niên Cách mạng Việt Nam.
Đây là tờ báo cách mạng Việt Nam đầu tiên do Bác Hồ sáng lập, chỉ đạo và là người biên tập chính. Báo Thanh Niên giữ vai trò lịch sử đặc biệt quan trọng, mở đầu cho việc tuyên truyền chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa cách mạng theo quan điểm Mác – Lênin.
Báo Thanh Niên được viết bằng quốc ngữ Việt Nam, sau khi in xong, phần lớn các số báo được bí mật chuyển về Việt Nam. Tờ báo đã trở thành ngọn đuốc soi đường, khơi dậy niềm tin, lý tưởng và hun đúc tinh thần yêu nước và ý chí cách mạng trong lòng thanh niên Việt Nam.
Đồng chí Hoàng Quốc Việt kể rằng: "Báo Thanh Niên do Bác sáng lập và viết nhiều bài, mỗi lần mang về nước là chúng tôi truyền tay nhau đọc đến nhàu nát, rồi chép đi chép lại đến thuộc lòng. Lúc này, tuy chưa được gặp Bác nhưng qua sách, báo của Bác, chúng tôi đã học được ở Bác rất nhiều. Học Bác về lý tưởng cách mạng và cách làm cách mạng. Học Bác về cách tổ chức một đoàn thể. Học Bác về chủ nghĩa yêu nước thương dân, ghét bọn ăn bám, bóc lột. Bài học đầu tiên mà Bác dạy cho chúng tôi là bài học "tư cách người cách mạng".
Với vai trò đặc biệt của báo Thanh Niên, ngày 5/2/1985, Ban Bí thư Trung ương Đảng ra Quyết định số 52/QĐ-TW lấy ngày 21/6 hằng năm làm ngày Báo chí Việt Nam. Đến 21/6/2000, nhân kỷ niệm 75 năm ngày ra đời báo Thanh Niên, theo đề nghị của Hội Nhà báo Việt Nam, Bộ Chính trị đã quyết định đổi tên Ngày 21/6 thành "Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam".
Để ra được báo Thanh Niên, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã có một quá trình dài học hỏi. Trong cuốn sách “Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch”, tác giả Trần Dân Tiên cho biết: “Bác hiểu ngay rằng mình phải giao thiệp bằng tiếng Pháp để làm ăn sinh sống, để học tập và hoạt động cách mạng. Người gửi cả những truyền đơn về Đông Dương. Những hoạt động đó có tác dụng nhất định nhưng không cơ bản và lâu dài. Người bắt đầu suy nghĩ tới hoạt động báo chí. Nhưng hoạt động như thế nào khi “ông Nguyễn không đủ tiếng Pháp để viết báo Pháp”. Như vậy động cơ làm báo đầu tiên của Hồ Chí Minh là để tuyên truyền cách mạng, tố cáo tội ác thực dân Pháp.
Trong cuốn sách “117 chuyện kể về tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” do Ban Tuyên giáo Trung ương phát hành năm 2007 cho biết, bài báo đầu tiên Bác Hồ viết in năm 1917 là bài đăng trên tờ “Đời sống thợ thuyền”.
Năm 1921, Nguyễn Ái Quốc cùng một số nhà hoạt động cách mạng người Maroc, Algeria, Tunisia... thành lập Hội Liên hiệp Thuộc địa và lập ra cơ quan ngôn luận của Hội - tờ Le Paria (Người cùng khổ), số đầu tiên xuất bản ngày 1/4/1922. Nguyễn Ái Quốc trở thành trụ cột của tờ báo.
Bác làm chủ bút, chủ nhiệm, giữ quỹ, phát hành và bán báo, việc nào cũng đòi hỏi dùng nhiều tiếng Pháp. Bác kể lại: “Các đồng chí người thuộc địa Á Phi viết bài quyên tiền, còn bao nhiêu công việc mình đều bao hết”. Trụ sở đầu tiên của Bác ở số nhà 16 phố Giắc Ca-lô, sau chuyển sang số nhà 3 phố Mác-sê đê Pa-tri-ác-sơ ở quận 6, là một nhà cổ xưa ở Pa-ri. Nơi đây, Bác làm việc để ra báo và cũng chính nơi đây là trụ sở của “Hội Liên hiệp các dân tộc thuộc địa”. Bác là một trong những người có sáng kiến ra tờ báo của hội này. Báo ra cả thẩy được 38 số. Khổ lớn, tên báo bằng chữ Pháp đặt ở giữa, chữ Ả Rập bên trái và chữ Hán bên phải, do Bác viết. Báo này không có Ban biên tập, làm việc thường xuyên, vì ai nấy phải làm việc, sinh sống hoặc bận các công việc sửa chữa bài vở và bán báo. Một luật sư trong Ban biên tập làm cùng Bác đã nhận xét rằng: “Anh Nguyễn Ái Quốc đã đóng góp rất nhiều cho tờ báo, anh viết khỏe, có số viết tới hai, ba bài”, “lời văn anh sắc bén, tư tưởng anh rõ ràng và mạnh mẽ”, “xem và đọc những bài và tranh đó người ta thấy rõ tác giả có một tinh thần tiến công rất chủ động và rất thông minh”.
Tôn chỉ, mục đích của báo Người cùng khổ là chiến đấu để “giải phóng con người”. Le Paria số 1 ra ngày 1/4/1922; số 38 (cuối cùng) ra tháng 4/1926. Nguyễn Ái Quốc trực tiếp phụ trách từ số 1 (4/1922) đến số 15 (6/1923); sau đó, Người rời Pháp đi Liên Xô, nhưng vẫn gửi bài về đăng báo. Tổng cộng, Nguyễn Ái Quốc có trên 30 bài viết và tranh vẽ trên báo Le Paria. Có kỳ như số ra ngày 1/8/1922 có đến ba bài viết và một bức vẽ của Bác.
Ngoài tờ “Người cùng khổ” ra, Bác còn viết cho nhiều tờ báo bằng tiếng Pháp nữa. Theo thống kê chưa đầy đủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trực tiếp sáng lập và tham gia sáng lập hàng chục tờ báo. Ngoài “Người Cùng Khổ” (1922); "Việt Nam Hồn" (1923), “Quốc tế Nông dân” (1924); còn có nhiều tờ báo như: Ngày 21/6/1925, Bác đã sáng lập báo Thanh Niên. Tháng 12/1926, Bác lập ra báo Công Nông cho giai cấp công nhân và nông dân Việt Nam. Tháng 2/1927, báo Lính Kách Mệnh. Mùa thu năm 1928, Nguyễn Ái Quốc bí mật đến Thái Lan, Người góp ý đổi tên báo Đồng Thanh của Việt kiều thành tờ Thân Ái.
Năm 1930, Bác sáng lập tạp chí Đỏ, xuất bản ngày 5/8/1930, đồng thời là người chỉ đạo và cộng tác mật thiết của các tờ báo Đảng như Búa Liềm, Tranh Đấu, Tiếng nói của chúng ta... Năm 1941, Bác sáng lập tờ Việt Nam Độc Lập. Năm 1942, Bác chỉ đạo sáng lập báo Cứu Quốc nhằm tuyên truyền, cổ động và tổ chức Nhân dân các tỉnh: Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn vào các đoàn thể cứu quốc của Mặt trận Việt Minh. Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II (tháng 2/1951), Bác chỉ đạo thành lập báo Nhân Dân. Người đã viết hàng trăm bài viết cho báo Nhân Dân để chỉ đạo, tuyên truyền đường lối cách mạng Việt Nam.
Tính từ bài báo đầu tiên “nhỏ như bao diêm” đăng trên tờ báo “Đời sống thợ thuyền” năm 1917 ở Pháp, đến bài báo sau cùng mà Hồ Chí Minh viết là bài “Thư trả lời Tổng thống Mỹ R.M.Nich-xơn” (Báo Nhân Dân, ngày 25/8/1969), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có một sự nghiệp làm báo kéo dài 52 năm.
Người đã để lại một di sản báo chí lớn với hơn 2.000 bài báo các loại, gần 300 bài thơ, gần 500 trang truyện và ký… thể hiện qua hơn 170 bút danh, viết bằng nhiều thứ tiếng Việt, Anh, Pháp, Nga, Hán…
Không chỉ là nhà báo đại tài, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn là người thầy vĩ đại của các nhà báo. Người luôn chăm lo để báo chí cách mạng Việt Nam hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình. Người nhắc tất cả những người tham gia vào quá trình cho tờ báo ra đời và đến được tay người đọc: Phóng viên (Người hay dùng chữ cán bộ viết báo), người sửa bài, người in báo, người phát hành… tất cả mọi người, tất cả các khâu phải hoạt động nhịp nhàng và ăn khớp làm cho các tờ báo được xuất bản đúng kỳ và đến tay người đọc. Người cũng nhắc nhở Hội Nhà báo là tổ chức chính trị và nghiệp vụ của những người làm báo, có nhiệm vụ giúp các hội viên đoàn kết, giúp đỡ nhau, nâng cao trình độ chính trị và nghiệp vụ để phục vụ Nhân dân và cách mạng tốt hơn.
Đặc biệt, Bác luôn quan tâm đến đạo đức người làm báo. Theo Bác, nhà báo cần nêu cao trách nhiệm xã hội của mình trong hoạt động tác nghiệp. Đề cao cái tốt, cái tích cực, phát hiện và đấu tranh chống cái xấu, cái tiêu cực. Nhà báo phải gần gũi với quần chúng, học hỏi Nhân dân để tiến bộ, phải phản ánh trung thực hiện thực xã hội. Muốn như vậy, nhà báo luôn cần phải có cái tài để phát hiện và chuyển tải vấn đề, nhưng quan trọng hơn là phải có cái tâm trong sáng, phải có bản lĩnh để giữ cho ngòi bút không bị bẻ cong trước những cám dỗ. Bên cạnh đó cần sâu sát thực tiễn.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu yêu cầu rất cao việc bám sát để phản ánh đúng thực tiễn cuộc sống của nhà báo, vì theo Người: “cứ ngồi trong phòng giấy mà viết thì không thể viết thiết thực”.
Tại Đại hội lần thứ II Hội Nhà báo Việt Nam ngày 16/4/1959, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Báo chí là người tuyên truyền, người cổ động, người tổ chức chung, người lãnh đạo chung”.
Tại Đại hội Hội Nhà báo lần thứ III (ngày 8/9/1962), Người khẳng định: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sỹ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”.
Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, những người làm báo hôm nay trong bối cảnh chuyển đổi số báo chí, trong thời đại khoa học công nghệ phát triển vượt bậc vẫn có thể học được nhiều điều từ những bài nói, bài viết của Bác Hồ trên từng trang báo. Điều quan trọng nhất mà các nhà báo hôm nay muốn tồn tại và phát triển trong kỷ nguyên mới cần phải học, đó là tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
